De oudste affiche

Liberas bewaart een ingekaderde affiche uit 1859 van een muziekfestival in de West-Vlaamse gemeente Avelgem. Ze maakt deel uit van het archief van de plaatselijke fanfare Le Phare de l’Escaut. Het is de oudste in Liberas bewaarde affiche met betrekking tot fanfares en harmonieën.

Verenigingsarchieven

De in Liberas bewaarde archieven van harmonieën en fanfares zijn typische verenigingsarchieven. Ze bevatten onder meer statuten en reglementen, briefwisseling, en stukken met betrekking tot de werking van het bestuur, de ledenadministratie, het financieel beheer en de activiteiten. Meestal zijn in het archief ook foto’s en affiches aanwezig. Daarnaast hebben enkele muziekverenigingen ook uniformen, vlaggen, trofeeën, medailles, ja zelfs instrumenten overgedragen. De inventarissen van deze verenigingsarchieven zijn te raadplegen op www.liberas.eu.

Affiches uit het Interbellum

Affiches n.a.v. het honderdjarig bestaan van De Philharmonie uit Menen (1929) en n.a.v. een concert door Fanfare Orpheus uit Geraardsbergen (1932).

Een fanfare? Of een harmonie?

Kent u het verschil tussen een fanfare en een harmonie? Toegegeven, in de praktijk worden beide termen vaak lukraak door elkaar gebruikt, maar er is wel degelijk een onderscheid. Een harmonie bestaat uit koper- en houtblazers. Een fanfare daarentegen bestaat enkel uit koperblazers. Links twee koperblazers van de Liberale Fanfare de XXXIV uit Kapellen, 1966. Rechts een straatconcert van de Liberale Harmonie Sint-Cecilia uit Hemiksem. Op de eerste rij de houtblazers, 1975-1980.

Met zijn allen op de foto

Groepsfoto’s van muzikanten en/of bestuursleden duiken in vrijwel alle fotoarchieven van fanfares en harmonieën op. Voor sommige muziekmaatschappijen is het nemen van een groepsfoto een jaarlijks terugkerend ritueel, naar aanleiding van het Ceciliafeest. Ook bij feestelijke gelegenheden zoals jubilea poseren de muzikanten samen voor de camera. Links de Liberale Harmonie Théophile Vercautere uit Gent, 1924. Rechts de Liberale Harmonie Vooruit Zonder Vrees uit Niel, 1968.

Affiches uit de jaren 1950

Affiches n.a.v. het 150-jarig bestaan van Les Bons Vivants uit Wetteren (1954) en het Zomerfeest van Muziekmaatschappij De Weergalm uit Leopoldsburg (1958).

Optochten en straatconcerten

Muzikale optochten behoren tot de vaste activiteiten van vrijwel elke harmonie en fanfare. Op de tonen van bekende marsmuziek wordt door de straten gestapt. Vaak is een verkiezingsoverwinning, een Ceciliafeest of een jubileum de aanleiding. De “grosse caisse” of basdrum geeft het ritme aan. Achter de muzikanten volgen steevast de bestuursleden. De optocht gaat niet zelden van café naar café, want van al dat spelen krijg je dorst. De muzikale stoet eindigt meestal in het eigen lokaal waar tot in de late uurtjes wordt muziek gemaakt en doorgefeest.

Het feest van Sint-Cecilia

Een menu uit 1902 van Harmonie Sint-Cecilia uit Roeselare toont een beeltenis van de Heilige Cecilia. Deze Romeinse vrouw werd gedwongen tot een huwelijk, vond troost in de muziek en stierf de marteldood omstreeks 230. Ze is de patrones van muzikanten, zangers en instrumentenbouwers. Haar naamdag valt op 22 november. Veel muziekmaatschappijen houden rond die periode een Ceciliafeest. Ook heel wat liberale fanfares en harmonieën zijn naar haar genoemd. Vaak gaat het hier om heel oude verenigingen. Ze werden gesticht in de unionistische periode, kregen pas later een liberale stempel maar behielden hun naam.

Antwerpse affiches uit de jaren 1950

Twee affiches van Antwerpse liberale fanfares. De Vrijheidsvrienden uit Wilrijk bestaan 75 jaar (1952). De Ware Vrienden uit Antwerpen houden een benefietconcert voor de slachtoffers van de mijnramp te Marcinelle (1956).

De fanfare als politiek instrument

Vanaf het einde van het unionistische bestuur in 1847 nemen de spanningen tussen katholieken en liberalen sterk toe, ook in het verenigingsleven. De meeste fanfares en harmonieën worden of liberaal of katholiek, wat leidt tot splitsingen en de inschakeling in de politieke strijd. Vanaf het einde van de negentiende eeuw ontstaan ook socialistische muziekverenigingen. Politici zijn graag geziene gastsprekers op Ceciliafeesten en banketten. Soms doen muziekverenigingen ook actief aan politiek met ronselbrieven voor de verkiezingen. Links een ronselbrief voor de gemeenteraadsverkiezingen van de Liberale Harmonie Edouard Pecher uit Antwerpen (1952). Rechts spreekt Willy De Clercq op het feest n.a.v.175 jaar Harmonie Les Bons Vivants uit Wetteren, 1979.

Jong geleerd is…

Jong geleerd is oud gedaan. Harmonieën en fanfares organiseren muzieklessen voor jonge muzikanten en gaan op zoek naar nieuw muzikaal talent. Niet zelden rekruteren ze bij de kinderen van de huidige muzikanten. Soms worden speciale jeugdfanfares opgericht. Nieuw en jong bloed is immers noodzakelijk voor het voortbestaan van de muziekvereniging.

Affiches uit de jaren 1970

Twee kleurrijke affiches uit 1974 n.a.v. concerten door de Liberale Harmonie Sint-Cecilia uit Baasrode en de Liberale Fanfare de XXXIV uit Kapellen.

De trots van het uniform

Een oude, door de wol geverfde muzikant van de Liberale Fanfare Edouard Pecher, en een jonge muzikante van Fanfare De Ware Vrienden (allebei uit Antwerpen) poseren in hun muziekuniform. De muzikanten dragen hun uniform met trots, maar sommige fanfares en harmonieën marcheren ook in burger. Liberas bewaart enkele volledige uniformen en een aantal losse stukken zoals kepies en uniformemblemen.

Nog meer affiches uit de jaren 1970

Affiches van fanfare De Eendracht uit Ingooigem (1975) en Liberale Harmonie Vooruit Zonder Vrees uit Niel (1977).

Felim

Ook het archief van de Federatie der Liberale Muziekverenigingen (Felim) wordt in Liberas bewaard. Deze koepelvereniging werd in 1972 opgericht. Dertig jaar lang verdedigde Felim de belangen van de aangesloten liberale fanfares en harmonieën. In 2002 ging de nieuwe, zuiloverschrijdende muziekfederatie VLAMO van start en nam de taak van Felim over. Het archief van Felim bevat – naast traditionele stukken met betrekking tot de werking van de vereniging – ook meer dan 100 dossiers van aangesloten muziekverenigingen, geordend per provincie, waarbij Oost-Vlaanderen en Antwerpen de kroon spannen. Links een optreden van Fanfare Sint-Cecilia uit Harelbeke, met de steun van Felim, 1985. Rechts een affiche met aankondiging van een muziekfestival n.a.v. het 175-jarig bestaan van Harmonie Sint-Cecilia uit Roeselare, 1974.

Horizontale affiches

De meeste affiches van fanfares en harmonieën uit de collectie van Liberas hebben een verticale vormgeving. Hier bij wijze van uitzondering twee horizontale affiches, van de Liberale Fanfare De Ware Vrienden uit Antwerpen (1963) en de Grote Harmonie uit Lier (1977).

Partituren

Heel wat archieven van fanfares en harmonieën bevatten ook een (soms zeer indrukwekkende) collectie bladmuziek. Deze collecties zijn een belangrijke bron voor de studie van het repertoire van deze muziekverenigingen. Ze bevatten meestal volledige bundels met zowel de directiepartituur als de afzonderlijke instrumentpartijen, gedrukt of in handschrift, en soms voorzien van aantekeningen.

Muziek in niet-muzikale archieven

Ook in andere, niet-muzikale archieven zijn sporen terug te vinden van fanfares en harmonieën. Een mooi voorbeeld is het archief van het Van Crombrugghe’s Genootschap uit Gent. In de 19de-eeuwse briefwisseling van het Genootschap is heel wat informatie te vinden over de organisatie van een festival voor fanfares en harmonieën in 1882.

Affiches uit de jaren 1990

Affiches n.a.v. concerten door Fanfare Sint-Blasius uit Heppen (1990) en de Liberale Harmonie Boom (1993).